ETXERAT (2020-VII-21). Preso gazte bat hil da Zaballako espetxean. Honen aurrean, Salhaketak honako hausnarketa egiten du eta guk gure web orrian publikatzea guztiz egokia ikusi dugu.
23 urteko preso gazte bat, Arabako gizonezkoa, lau urte inguru zeramatzan preso, L.F.B.C. hilda agertu zen uztailaren 17an, ostiralean, bere ziegan. Beste heriotza bat Zaballako makro-kartzelan. Tragedia bat ekidin daiteke, espetxean hildako pertsonen zifra makabroak loditzen baititu, gehienak arrazoi ez naturalak Espainiako kartzeletan. Espetxe-Erakundeek jakinarazi ez duten egitate luxu hori adierazten du kartzeletan iragarritako heriotzen kronika berri bat.
Heriotza horiek ezkutatzeko sistematika politikoa salatu nahi dugu, batez ere Covid-19aren epidemiaren ondorioz. Ez da inolako informazio publikorik ematen, heriotza ez-naturalen aurreko zigorgabetasun-estrategiaren barruan; bitartean, gazte horien bizitza amaitzen ari da erakunde publikoetan, eta lotura berezia duten haiekin, eta osasunerako eta bizitzarako eskubidea haien mende baino ez dago. Zer gertatzen da? Zergatik? Heriotza hauek ezkutatzen dituzte? Zergatik ez dira erantzukizunak eskatzen edo, gutxienez, ikertzen? Gauza bera gertatuko litzateke biktimak beste batzuk izango balira? Zigor gabe onar al daitezke heriotza horiek estatuko erakunde batean, espetxetan?
Agintari politiko eta judizial eskudunen jarduera-ekimen deusezak heriotza horien inguruabarrak argitzeko kezkatzen gaitu. Egoera hau onartezina da, batez ere heriotza gehienak ekidin daitezkeenean, indarrean dagoen legeria zorrotz aplikatuz, besterik gabe.
Beste behin, Espetxeetako Zuzendaritza Nagusiari, Barne Ministerioari eta Gobernuari galdetu nahi diegu ea nola amaituko den egoera beldurgarri hau. Jakin nahi digu benetan zenbat heriotza gertatu diren, nortzuk ziren hildakoak, zeintzuk izan ziren arrazoiak, zer prebentzio-neurri ezarri ziren, zergatik ez ziren espetxetik atera gaixotasun-egoera aurreratuan zeuden pertsonak, zergatik bizi-baldintzek, oro har, eta osasun-baldintzek, bereziki, okertzen diren, zer egiten ari den pilaketari dagokionez, nola liteke hainbeste preso egotea adikzio larriekin espetxean, buruko gaixotasun larriekin eta gaixotasun handiekin eta gehienak diagnostikorik eta tratamendurik gabe, zergatik ez duten bere legezkotasuna betetzen, pertsona presoaren onerako denean, eta bete baino gehiago egiten du bere kalterako denean... argi esan daiteke gehiegi direla erantzun gabeko galderak.
Heriotza horiekin amaitzeko hurrengo neurri zehatzak eskatzen ditugu:
Ministerio Fiskalak, dagozkionez, heriotza ikerketatik ez urruntzea, gehienak inguruabar bitxiak direnean, inguruabarrak eta arrazoiak argitzeko, gertakari horietatik eratortzen diren erantzukizun politikoak, administratiboak eta penalak argitzea.
Espetxeetako zuzendaritzek inpartzialtasunez eman behar diete informazioa familiei eta ez soilik hilotza, heriotzen inguruabarrak argitzen dituzten autopsiak saihesteko.
Familiei beharrezko laguntza guztiak ematea, erantzukizun zibil eta penalak eskatu ahal izateko Justizia-administrazioaren funtzionamendu okerretik eratortzen direnean, baita espetxeko biktimei eman beharreko laguntza psikosoziala ere, gainerakoei bezala, senide baten heriotza eragiten duen shock kolpearen aurrean.
Prozesu-fasean ordezteko eta betearazpen-fasean kondena baldintzapean eteteko neurriak garatzea, droga-mendekotasunak mendekotasuna gainditzeko programetan betetzeagatik, espetxeen barruan eta, batez ere, kanpoan; izan ere, neurri horiek erakutsi dute eraginkortasun handiagoa dutela delituaren aurkako prebentzioan eta borrokan, bai eta egungo kondenak betetzeak giza eskubideen urraketarekin lotuta dituen ondorioen aurka ere, bereziki, espetxeetako bizitzari dagokionez. Kartzelak droga-mendekotasunak agertzeko eta/edo larriagotzeko arrisku-guneak dira, gaixotasun mental jakin batzuk (patologia dualak), itxialdi luzeko eta etsipeneko egoeran medioz, presoen osasuna hondatzeko egoera aproposena da, eta, batzuetan, ondorio hilgarriak ditu.
Legeak aurreikusten duen bezala, gaixotasun larriak dituzten presoak berehala askatzea, bereziki fase terminalean daudenak, bai eta gaixotasun mentalak dituztenak ere, kasu askotan suizidioa eragiten dutenak. Pertsona horiek zaintza eta jarraipen mediko bateraezinak behar dituzte kartzelarekin, eta, askotan, desoreka-arazoak eta gaixotasun mentala sortzen dizkiete.
Zigor eta espetxe-arloko legediaren berehalako erreformak; beharrik gabe luzatzen ditu kondenak, eta mugatu egiten du irteteko baimenak, hala nola, hirugarren gradua eta baldintzapeko askatasuna eskuratzeko aukera. Horiek dira legeak askatasunaz gabetzeko zigorrei ematen dien azken helburuarekin bat datozen betetzeko moduak, eta presoek jasaten duten presioa eta tratu psikologiko txarra murrizten laguntzen dute. Espetxeetako heriotzen kopuruak gora egin du, kondenak luzatzearekin eta espetxe-onurak eskuratzeko mugak ezartzera bideratutako lege-aldaketekin zuzeneko proportzioan.
Presoen kopurua murriztea, espetxe bakoitzaren gaitasun optimora arte, egungo masifikazioa saihesteko eta nahiz ta ez izatea bakarra, heriotza horietan eragina duen arrazoietako bat bada, baita kondenak ohiko bizilekutik hurbilago dagoen espetxetan betetzea ere.